Φυσικό Περιβάλλον
Η περιοχή του Εθνικού Πάρκου Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (ΕΠΑΜΑΘ) περιβάλλεται από έντονο ορεινό ανάγλυφο βόρεια και αποτελείται από τις πεδινές περιοχές του Δέλτα Νέστου, της λεκάνης Βιστωνίδας και της λεκάνης Ισμαρίδας, οι οποίες διαχωρίζονται μεταξύ τους από λοφώδες κατά τόπους έντονο ανάγλυφο. Το ανάγλυφο της περιοχής, όπως άλλωστε και ολόκληρης της Θράκης κυριαρχείται από τη μεγάλη οροσειρά της Ροδόπης, το δυτικό τμήμα της οποίας επηρεάζει γεωλογικά, γεωμορφολογικά και υδρολογικά την περιοχή του ΕΠΑΜΑΘ. Η δε ακτογραμμή του έχει συνολικό μήκος 100Km και είναι κατά βάση αμμώδης με ομαλές, χαμηλού ανάγλυφου ακτές. Παρουσιάζει έντονες δυναμικές διεργασίες διάβρωσης και απόθεσης ιζήματος. Το γεγονός αυτό οφείλεται αφενός στην έντονη διαβρωτική δράση των από νότο προερχόμενων κυματισμών και των διαμηκών προς την ακτογραμμή παράκτιων ρευμάτων, καθώς και στη μεταβολή της προσφοράς ιζήματος μετά από εγγειοβελτιωτικά έργα ή στην κατασκευή παράκτιων τεχνικών έργων. Ιδιαίτερες μεταβολές της ακτογραμμής παρατηρούνται στις εκβολές του ποταμού Νέστου και στο εσωτερικό της λίμνης Βιστωνίδας.
Στα Στενά του Νέστου από τα βόρεια προς τα νότια, η στενή και βαθιά κοιλάδα, που έχει διανοίξει ο εγκιβωτισμένος Νέστος μέσα στα γκρίζα μάρμαρα της Ροδόπης, έχει απότομες αλλά και κατάφυτες πλευρές. Στη βάση της κοιλάδας ο ποταμός έχει πλατιά κοίτη με μαιανδρική πορεία μέχρι την έξοδό του στη Δελταϊκή πεδιάδα. Χαρακτηριστικό είναι το παραποτάμιο δάσος, η λευκή άμμος που συγκεντρώνεται στις εσωτερικές στροφές των μαιανδρικών κυμάτων (απόθεση) και τα απότομα τοιχώματα των μαρμάρων στις εξωτερικές στροφές των μαιάνδρων (διάβρωση).
Το Αισθητικό Δάσος των Στενών του Νέστου (έκταση 23.800 στρεμμάτων) είναι μια προστατευόμενη περιοχή ιδιαίτερου αισθητικού κάλλους και οικολογικού ενδιαφέροντος, με εξαιρετικά πλούσια χλωρίδα (περίπου 500 είδη) και πανίδα (σπάνια αρπακτικά πουλιά και θηλαστικά).
Οι σημαντικότεροι οικότοποι που συναντώνται στο ΕΠΑΜΑΘ είναι τα Μεσογειακά εποχικά τέλματα (3170*), τα Αλλουβιακά δάση με Alnus glutinosa και Fraxinus excelsior (91Ε0*), οι Παράκτιες Λιμνοθάλασσες (1150*) και στην θαλάσσια περιοχή Εκτάσεις Θαλάσσιας βλάστησης με Posidonia (1120*).
Επιπλέον, εντός του ΕΠΑΜΑΘ εμφανίζονται εκτεταμένες εκτάσεις από αμμοθίνες, αλμυρόβαλτοι, παράκτια αλατούχα έλη, υδρόβια βλάστηση λίμνης, υγρό Λιβάδι, καλαμιώνες και παραποτάμια δάση.
Στην περιοχή του Δέλτα Νέστου απλώνεται ένα πραγματικό μωσαϊκό από φυτοκοινωνίες όπως αμμοθίνες, αλοφυτική βλάστηση, καλαμιώνες, θαμνώνες με αρμυρίκια, λειμώνες με βούρλα και υδρόβια βλάστηση. Έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα 20 είδη θηλαστικών, 11 είδη αμφιβίων, 22 είδη ερπετών. Στα νερά του ποταμού Νέστου ζουν 21 είδη ψαριών, εκ των οποίων τα 6, όπως η θρακοβελονίτσα και το μικρόσιρκο, είναι ενδημικά της ευρύτερης περιοχής, ενώ άλλα 36 είδη απαντώνται στις λιμνοθάλασσες και στις εκβολές του ποταμού. Όσον αφορά την ορνιθοπανίδα το σύνολο των ειδών που παρατηρήθηκε να φωλιάζουν, να ξεχειμωνιάζουν ή απλώς να περνούν από αυτή την περιοχή ανέρχεται σε 277. Ξεχωρίζουν, η αγκαθοκαλημάνα, ο καλαμοκανάς, ο στρειδοφάγος, ο αργυροτσικνιάς, ο μικροτσικνιάς, η χουλιαρομύτα, αλλά και η λαγγόνα, η βαλτόπαπια, η ασπρομέτωπη χήνα, ο μαυροπελαργός και ο μουστακαλής. Από τα απειλούμενα αρπακτικά πουλιά, εδώ συναντώνται ο θαλασσαετός, ο κραυγαετός, ο βασιλαετός και ο στικταετός. Η μικτή αποικία των ερωδιών στην Κεραμωτή είναι ιδιαίτερης αξίας.
Στο παραποτάμιο δάσος της περιοχής ζει ο μοναδικός άγριος και γενετικά καθαρός πληθυσμός κολχικού φασιανού της Ελλάδας. Στο Δέλτα του Νέστου από τα είδη θηλαστικών εξέχουσα σημασία έχουν η βίδρα και το τσακάλι, καθώς εδώ υπάρχει ο μεγαλύτερος πληθυσμός αυτού του είδους στην Ελλάδα.
Επιπλέον, ο ποταμός Νέστος υδροδοτεί τις φυτοκοινωνίες που συγκροτούν το υδροχαρές Μεγάλο Δάσος «Κοτζά Ορμάν», που ξεπερνούσε άλλοτε σε έκταση τις 125.000 στρέμματα και ήταν ένα από τα μεγαλύτερα και πλέον αξιόλογα σε χλωρίδα και πανίδα παραποτάμια δάση της Ευρώπης. Το μεγαλύτερο μέρος του Μεγάλου Δάσους εκχερσώθηκε τη δεκαετία του 1950, για να καλλιεργηθούν γεωργικά φυτά (καλαμπόκι κ.ά.) και λεύκες. Έτσι, στις μέρες μας το δάσος έχει έκταση μόλις 4.500 στρεμμάτων. Στην πλούσια χλωρίδα του Μεγάλου Δάσους συγκαταλέγονται, μεταξύ άλλων, η λευκή λεύκη, η μαύρη λεύκη, η εύθραυστη ιτιά, το σκλήθρο, η φτελιά, ο φράξος, η δρυς, τα αναρριχώμενα φυτά (κισσός, αγράμπελη κ.ά.), ο κράταιγος, η κίτρινη ίριδα, η ορχιδέα και το αρμυρίκι. Ένα από τα σημαντικότερα είδη του Εθνικού Πάρκου Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης και χαρακτηριστικό του παραποτάμιου δάσους του Νέστου που απαντάται στο υπολειμματικό κομμάτι του δάσους στην περιοχή του οικισμού Κεραμωτής είναι χνοώδης ποδισκοφόρος βελανιδιά. Κατά το παρελθόν, η χνοώδης ποδισκοφόρος βελανιδιά είχε ευρεία εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα, ενώ σήμερα βρίσκεται υπό εξαφάνιση.
ΧΛΩΡΙΔΑ – ΠΑΝΙΔΑ
Το Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (ΕΠΑΜΑΘ) χαρακτηρίζεται κατά κύριο λόγο από την παρουσία γλυκών αλλά και υφάλμυρων υδάτων, τόσο επιφανειακών όσο και υπόγειων. Έτσι, η χλωρίδα και η βλάστηση της περιοχής διαμορφώνονται κυρίως βάσει της ύπαρξης νερού, της αλατότητας του και κατά πόσο η παρουσία του είναι μόνιμη η περιοδική. Οι διαφορετικές αυτές συνθήκες παρουσίας του νερού, σε συνδυασμό με τη διαφορετική σύσταση του εδάφους της περιοχής (π.χ. χαλαρό αμμώδες έδαφος), έχουν διαμορφώσει μεγάλη ποικιλία τύπων οικοτόπων ή ενδιαιτημάτων.
Κάθε οικότοπος, χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένες περιβαλλοντικές συνθήκες και οργανισμούς που αξιοποιούν καλύτερα τις συνθήκες αυτές. Για παράδειγμα οιοικότοποι των αλμυρών ελών, που βρίσκονται κοντά στις λιμνοθάλασσες, είναι επίπεδες εκτάσεις, που χαρακτηρίζονται από το γεγονός ότι, μεγάλο μέρος του χρόνου είναι πλημμυρισμένες με υφάλμυρα νερά με αποτέλεσμα τα εδάφη να έχουν υψηλή συγκέντρωση αλάτων. Αυτά τα χαρακτηριστικά τα αξιοποιούν συγκεκριμένα είδη φυτών ανθεκτικών στην υψηλή αλατότητα του εδάφους (π.χ. Salicornia europaea) αλλά και είδη πανίδας (π.χ. καλαμοκανάς, τουρλίδα κ.ά.).
Τα είδη χλωρίδας που εμφανίζονται σε κάθε οικότοπο, συχνά, έχουν παρόμοιες οικολογικές απαιτήσεις, δεν δρουν ανταγωνιστικά μεταξύ τους, ενώ οι οικότοποι μπορεί να χαρακτηρίζονται από κάποια κυρίαρχα είδη φυτών ή δέντρων.
Οι οικότοποι δεν είναι τελείως στατικοί ως προς την έκταση που καταλαμβάνουν και παρουσιάζουν μεταβολές μέσα στα χρόνια. Οι μεταβολές αυτές μπορεί να οφείλονται τόσο στην αλλαγή του υδατικού καθεστώτος (π.χ. λιγότερες βροχοπτώσεις ή πτώση στάθμης υπόγειων υδάτων), όσο και σε άλλους παράγοντες, αλλά και σε ανθρωπογενείς παρεμβάσεις.
Η βλάστηση είναι το βασικότερο χαρακτηριστικό κάθε οικοτόπου, καθώς είναι ο εκφραστής των εκάστοτε συνθηκών του περιβάλλοντος. Τα φυτά αποτελούν τη βάση κάθε τροφικού πλέγματος και κατά συνέπεια καθορίζουν και τα είδη της πανίδας κάθε οικοτόπου. Επίσης, προσφέρουν στα είδη της πανίδας τις ιδιαίτερες συνθήκες που απαιτούνται για να κουρνιάσουν ή και να φωλιάσουν. Φυσικά κάθε είδος βλάστησης έχει και τις ιδιαίτερες αξίες του. Για παράδειγμα η Ammophila arenaria (αγρωστώδες που εμφανίζεται σε αμμώδη εδάφη) παίζει σημαντικό ρόλο στη συγκράτηση του χαλαρού εδάφους των αμμοθινών, οι καλαμιώνες λειτουργούν ως βιο-φίλτρα που κατακρατούν τους ρύπους από τη λεκάνη απορροής και προστατεύουν τα υδάτινα οικοσυστήματα από τη ρύπανση.
Η βλάστηση της λίμνης Βιστωνίδας αποτελείται από αμμόφιλες και αλόφιλες φυτοκοινωνίες, λιβάδια, καλαμώνες και θαμνώνες. Στη Βιστωνίδα αυτή τη στιγμή υπάρχουν 21 είδη ψαριών, μεταξύ των οποίων και 2 ενδημικά τα οποία είναι η γελάρτσα και η θρίτσα. Ωστόσο, στο ευρύτερο υδάτινο οικοσύστημα της λιμνοθάλασσας Πόρτο Λάγους και της Βιστωνίδας έχουν καταγραφεί 61 είδη ψαριών, καθώς εκτός από τα ευρύαλα ψάρια των λιμνοθαλασσών, εισέρχονται και ορισμένα θαλάσσια είδη από τα στόμια επικοινωνίας με τη θάλασσα. Η περιοχή φημίζεται παράλληλα για την ιδιαίτερα πλούσια ορνιθοπανίδα της καθώς εδώ έχουν καταγραφεί 264 είδη πουλιών, εκ των οποίων φωλιάζουν τα 141. Στην περιοχή αναπαράγεται ένας σημαντικός αριθμός ειδών πουλιών, όπως οι κύκνοι, η βαλτόπαπια, η βαρβάρα, η αβοκέτα, ο καλαμοκανάς, η πετροτουρλίδα, οι μαυροκέφαλοι γλάροι και τα νεροχελίδονα. Ιδιαίτερης αξίας είναι και η μεικτή αποικία λευκοτσικνιάδων και σταχτοτσικνιάδων στην περιοχή του Πόρτο Λάγος.
Η σημασία της περιοχής ως τόπος διαχείμανσης ειδών ορνιθοπανίδας είναι πάραπολύ μεγάλη καθώς στηδιάρκεια του χειμώνα συναντάμεεδώ: πελεκάνους, φοινικόπτερα, τουρλίδες, πολλά είδη παπιών, σκαλίδρες, καθώς και ασπρομέτωπες χήνες και το κεφαλούδι ένα σπάνιο επισκέπτη της λίμνης Βιστωνίδας η οποία αποτελεί σημαντικό σταθμό για το είδος στην Ελλάδα και τη γύρω περιοχή. Μεγάλα αρπακτικά που υπάρχουν στην ευρύτερη περιοχής της Λίμνης Βιστωνίδας είναι ο θαλασσαετός, ο κραυγαετός, ο στικταετός, ο φιδαετός και ο διερχόμενος μετανάστης: ο σπάνιος ψαραετός. Στην περιοχή της Βιστωνίδας συναντώνται 11 είδη αμφιβίων και ανάμεσα σε αυτά συγκαταλέγονται ο δενδροβάτραχος και ο πιλαβάτης. Επίσης, από τα 19 ερπετά της περιοχής, στα πιο σπάνια περιλαμβάνονται η στικτή και η γραμμωτή νεροχελώνα, ο θρακικός λαφιάτης και η πράσινη σαύρα. Τέλος, από τα 20 τουλάχιστον είδη θηλαστικών που υπάρχουν εδώ, ενδιαφέρον παρουσιάζει η βίδρα, το τσακάλι, η αγριόγατα και ο δενδρομυοξός.
Περιδιαβαίνοντας την περιοχή της Λίμνης Ισμαρίδας ή Μητρικού μπορεί κανείς να διακρίνει, τρεις μεγάλες ζώνες βλάστησης:
1) Τη βλάστηση στις νότιες τοποθεσίες της Λίμνης Ισμαρίδας και των λιμνοθαλασσών όπου το αλάτι και η άμμος κάνουν σαφή την παρουσία τους, όπως στα υφάλμυρα νερά, στα αλμυρά λιβάδια, στα αλλίπεδα, στις αμμοθίνες και στις αμμώδεις παραλίες.
2) Τη βλάστηση που διαμορφώνεται στα περιβάλλοντα τα οποία επηρεάζουν οι ποταμοί κοντά στις όχθες τους.
3)Τα μικτά δάση είτε αειθαλή είτε φυλλοβόλα, καθώς και οι διάφοροι τόποι θαμνώνων.
Μέσα στη λάσπη του βυθού των λιμνοθαλασσών ζουν κρυμμένα πάμπολλα μικρά ζώα, όπως γαστερόποδα, ελασματοβράγχια, δακτυλιοσκώληκες. Αυτά αποτελούν σπουδαία τροφή για τα παρυδάτια πουλιά που τα αναζητούν ανασκαλεύοντας τη λάσπη με το ράμφος τους, όπως τα φοινικόπτερα και οι χουλιαρομύτες.
Στην Ισμαρίδα και στην ευρύτερη περιοχή έχουν καταγραφεί περίπου στα 200 είδη πουλιών, ενώ φωλιάζουν σπάνια είδη, όπως η βαλτόπαπια, το μουστακογλάρονο και το μαυρογλάρονο.
Γενικότερα, όλοι οι υγρότοποι της περιοχής (Ισμαρίδα και γύρω λιμνοθάλασσες) είναι ιδιαίτερα σημαντικοί για το ξεχειμώνιασμα πολλών πουλιών που φθάνουν εδώ από τη Βόρεια Ευρώπη, όπως κύκνοι, χήνες, πάπιες, κορμοράνοι κ.ά. Σπάνια ή προστατευόμενα είδη, όπως οι χαλκόκοτες, o ροδοπελεκάνος, ο αργυροπελεκάνος, ο αργυροτσικνιάς, η λαγγόνα η νανόχηνα και το κεφαλούδι μπορεί να παρατηρηθούν εδώ. Επίσης, στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν 45 είδη θηλαστικών με σημαντικότερη την παρουσία της βίδρας.
